terça-feira, outubro 21, 2008

Nho Lobu Kantu Larga Mamâ sê Má

Stória, stória! Fartura di séu, Amé!
Gosin ê Nho Lobu ki sta manda na nhas stórias. Ben, diskrisaun di kel figura li ka ê mas presizu, ma reforsu si kalhar sin: Kel Nho Lobu tem stangu mesmu largu, pa el kume e ka tem piedadi y si kuzas surji di grasa, fartura di Nho Lobu, sê intxi pansa, podê té kusta morti di argen, mesmu kés mas keridu.
Kantu Nho Lobu nesê, sê má, Mamá Nha Loba tinha dor dimás, pamô kela ka era mininu, era sima un bizerru grandi ta sai di dentu di un mudjê. Inda pur sima el dura 12 mês na barriga pa el kunsa rezolvê na sai. Kela só burru ta sta prenha tantu tenpu asin. Tudu minin nobu ta nesê ku barriga grandi, ma Nho Lobu disê-l era un stangu artu ki kumesa li na petu ki da baxu. Kuazi e ka nesê ku parti baxu, era isensialmenti bandoba. Inda pur sima el nesê ku denti sima padja, un boka denti ki ba txika na kes di pilon unbês. Era un disgrasa ki mudjê pari na partu mas difísil ki kel partera dja fazeba na sê bida. Partera, txumaba Maria y era un mudje di fé kristan, dretu dimas, ki té sê maridu ta txumaba el Nha Mina-l Têti, pamo el ta atxaba ma Maria era só ta konpó mundu, ta fazê ben pa tudu arguén, ma el go el fika stragadu y ninguén ka ta djudaba el ku sê-s prublemas. Ês partera bira fra:
- Deus nho purdan, ma keli e kuzê ki ês mudjê pari?!! Ês ê kriatura mas stranhu ki dja sai dentu di un arguén pa nha mon. Nho torna purda-m, ma kreki era midjó matal antis di el bem kaba ku mundu. Ês ê Satanás ki sta nesê na un koitadu kriatura di pekadu.
Ben, Nho Lobu nton kaba furadu ku, el da un gritu ku vós grós y ratxadu sima kabra ki kume lantisku. La mé el bota sê má (ki staba xeiu di dor) mon na máma el kumesa ta mamâ. El tinha kada sorbu ku kel sê bexon ki sê má fika logu priokupadu. El ta mamaba txeu tudu dia y el ka pára taun sedu. Kantu el fazê un anu di idadi, pesoal parsê tudu la na kaza pa kortá-l un bolu. Ma ninguén ka atxa un padás di kel bolu ki foi feitu ku 10 kilu di farinha y 40 obu di galinha terra, na un forma taun grandi ki ta sta na un muzeu la na Bila. Kantu el kaba kumé bolu tudu,, el puxa máma el kumesa ta txupa. Gentis fika tudu spantadu ku apititi di kel minin di un anu, ki ta kumeba sima bu odja un limária.
Nho Lobu ta kumeba na kaza tudu arguén, na tudu refeisaun, ma mesmu asin, inda ku kuatu anu, el staba ta mamâ. Koitadu Máma Nha Loba fika kada dia mas fraku, ku kostela sima taba batê, só kabesa, ma simé Nho Lobu ka pára di mama-l kel txurru leti ki sê máma morsedu staba ta da. Kantu el fazê 7 anu, inda ta mamâ sê má y más mudjês di la pertu ki pari na tudu ês ânus, vizinhansa ki staba tudu priokupadu ku stadu di kel koitadu mudjê, rezolvê na mata un kabra gorda, es kuzinha-l na bidon kortadu ku 20 kilu di mandioka ês leba Nho Lobu, ês fazê un mei bidon di kobi y inda más un di xerén. Tudu keli ês leba Nho Lobu, pa sê festa di 7 anu. Nho Lobu brusga tudu kuza na uns 35 minutu y el bota mon na máma, el kumesa ta mamâ. Tudu arguén bira ta fra:
- Aês ka dretu! Keli arguén ka sabê kuze más ta fazê pa el xa sê má logra un bokadin. El ta mamá-l te ke-l mata-l. Ê pasénsia!
Pasa monti anu, na dia ki Nho Lobu ta fazeba 18 anu, gentis torna ba fazê-l kel surpreza. Ês mata 10 porku, só banha, ês fazê torema ku txorisu, ês kuzinha y ês frita karni, es fazê sarapaté y sopa di tripinha, enfin, ês tra kes porku tudu so kókó ku kabelu y ês apruveita tudu kezotu kuza. Nton ês leba Nho Lobu sê prizenti d’anu, ta pensa:
- Porra tudu banha ki ês porkus tem, ku tudu ês tranfanfan, Nho Lobu al doga di kume. Inda dje-l da omi, el podê ba panha sorti el tem ki ten kel disernimentu di larga máma.
Ken ki fra! Nho Lobu nhamé kês 10 porku sima sta, ku gurdura ta farfadja, el kume te ke-l sinta na txon. La mé sintadu el fra sê ma pa txiga pa el, el tra máma el sorbê.Gentis fika sem palavra, ma un papia la di trás:
- Opa, kela ka sta arguén más! Ka bale pena tenta más.
Di faktu pesoal dizaparise pa uns tenpus y ês ka parsê mas pa sê aniversáriu, ês ka leba-l prizenti más, nen kês txada kumé kês leba antis. Anu ta entra anu ta sai, Nho Lobu ta mamâ Mamá Nha Loba unbés bai y ê ka ta saiba di sê pé. Ba té ki mudjê fika sintadu na un bankin, ka ta podê nen labanta pa sês afazeris di dia-dia.
Kantu Nho Lobu fazê 59 anu, inda el staba ta mamâ. Kês vizinhu rezolvê na tenta un últimu bês y na dia ki Nho Lobu fazê 60 anu, ês mata 4 tôru di 400 y tal kilu kada un. Ês ranja un kamiaun atreladu, ês ba na Txan, la na ká Nevis, ês intxil té boka di mandioka ês da ku-el baxu, sima kuza ês staba ta ba da festa di Banderona. Nevis fazê dinheru sima padja kel dia, kel panha sê móta el da pa Bila el ba garda-l na banku. Nevis go ê roskon, ma un kamiaun di mandioka era tudu mandioka ke-l tinha dispunível, pur isu el pranta-l presu.
Kantu gentis txiga na zona, ês prepara es kumê tudu, ku ronku saku d’arrós, ku 4 kanteru di kobi … tudu pa Nho Lobu ba stanka na tripa. Na ta prepera ês festa tudu pa un argén só, es fika ta kumenta:
- Des bês ke bês! Ê té ki Nho Lobu larga máma, êl ta kumê té ke-l rabenta dês borta!
Dja ka era surpreza ma Nho Lobu era maior baka ki tinha na mundu interu, ma tantu kumé sin ka tem ninguén ki ta kumé-l. Ê sin ki kês gentis fika ta pensa.
Na ora di verdadi, foi ki Nho Lobu kumé ke-l kumé tudu sima sta. El dura más tenpu, el kumé el diskansa el torna kumé. Era um’ora ma kantu ta da 3 ora tardi kabu dja staba in praia. Tudu mei -bidon vaziu y linpu ki nen ka mesteba laba. Kantu el kaba kumé tudu, fartu sima un grilu, el puxa máma di Mamá Nha Lobu (ki staba sima un arma) pa el bafa kuzas ku leti. El txupa, el txupa, so barulhu ki bexu fazê, leti kê bom… nada. El torna tenta y mudjê staba mesmu nas últimas kuazi ta morré. Leti ka sai y nton Nho Lobu bira el fra Mamá Nha Loba:
- Spia sê kára, si nen bu fidju bu ka sta pode da máma más, nton bu podê morre mé, pokabrigonha!
Mudjê, ku más di 80 anu, skapa kai di kel banku ki djel duraba sintadu na el. Inda ontonti N pasa la, N atxa Nho Lobu ku kel máma dentu mon ta tenta odja si ta sai algun txurru di leti y senpri ta fra ês mesmu kuza: “Un má ki ka pode da sê fidju máma, pode morré y ê ka ta fazê falta”.

segunda-feira, outubro 20, 2008

Nho Lobu Kantu Era Rapás

Si Nho Lobu, arguen grandi, ta kume dimas, nhos imajina kantu era rapaz nobu! Pois é! Nho Lobu, kel grandi kumelaun ki ka ta skodje mutu kuze ke-l ta kume, tinha kuatu fidju matxu el ku se mudjê, Nha Loba. Mudjê go na kel últimu partu ka rezisti pamo kabesa di kel Nholobin era mesmu grandon di forma ki kuzas roka dimas y mininu sai bibu ma el el morre na ora. Nton Nho Lobu fika el so ta kria kes minis, Ki es pari un di trás d’otu sima ki monti kazal gosta di pari na Fogu. Kês minis era sima skada, di taun pertu ki ses idadi era. Aliás, kel sigundu nese kantu Nha Loba inda staba ta da kel primeru máma y, komu fidju di kabra e rotxa kel ta bá, es fika tudu dós ta mama kel koitadu di ses má, te ki mudje fika seku raganhadu sima pó di lenha, ku máma ta pindra baxu sima kuza el teneba 200 anu.
Bem du volta a es mumentu di stôria y a sê grandi personajen, Nho Lobu Limária (na palavras di Arkulanu). Kel anu kume da mofinu na Fogu y minis di Nho Lobu staba tudu mangradu, ma sês pai ta kumeba tudu strumu y el teneba sê korpu brin-brin. Kel belu dia, Nho Lobu ferbê un pápa pa el kume el ku sê fidjus. Era un kaleron grandon di pápa ki ta daba pa mas di 20 arguén kumé. Nho Lobu panha kuatu pratu el furria dianti kês koitadu minis ki staba peli ku osu y el pôs kada ês un kudjerona di papa, ma ê ka intxis pratu ninhun, nen kês 2 más grandi. Baka sima Nho Lobu era el fika ta kume la me na kel kaleron, ma ta sorbe papa taun fasi y ku barunlhu ki kes minis, en vez di kume sês bokadin, ês fika tudu tarantadu ta spia-l. El brusga kel papa tudu na pokus sigundu y inda el bira el fra, ku minis ta djobe-l dentu kel sê odjon di baka foladu:
- Porra, es papa era poku, el ka fartan.
Kantu minis bem na ês, es ranka ta kume. Nho Lobu fika ta spiá-s el ta torna spiá-s. Nton el puxa kel pratu di ke-l mas miodin el fra-l:
- Kume ku bu ermun mas grandi. Komu nhos dós nhos e mas nobu nhos ka ta kume txeu.
Fika Nton kes dós mas miodin ta kume nun pratu. El, Nho Lobu el sorbe ke-l pápa na un bokada so. El bira, el torna spia pa kes dós mas grandi, el fra sin:
- É injustu kes dos mas miodu ta kume djuntadu pa nhos kume siparadu. El puxa pratu di kel mas grandi el fra-l:
- Kume ku bu ermon, nhos te mâma nhos mamaba djuntu y e ka gosin ki nhos sta bem mostra bakisa.
El bira el rapa kel pratu ku língua, xua , el po-l riba kelotu ki el tumaba primeru.
Mesmu asin el fra:
- Diabu di pápa ka tem sustentu, e ka sta fartan. Diberbunkadu!
Nton el puxa mas un pratu, el frá-s:
- Nhos e tudu ermun, nhos kume tudu djuntadu, na uniaun di família.
El da kel restin pan, el ka farta, komu óbviu. E la go ki, konsienti ma el staba ta peka gravimenti, el po mon p’artura el pidi Deus pa perdua-l y na baxa ki mon ta baxa, kelotu pratu bem pa sê boka. Kês minis fika ta spia-l tan. Nton el frá-s:
- Nhos e nobu inda, nhos tem txeu tenpu pa nhos kume, nhos pai sta ku vontadi kume y ku kabu pô-l, pur isu nhos ba ta guenta. Manhan Deus ta da más.
Prontu, si kalhar tudu arguén ta pensa ma asin Nho Lobu dja fika sasiadu di sê fomi tudu. Ma ki dia!!!!!!!!!!! Uns sinku minutu dipos barriga kumesa ta ronka-l. Kes minis, komu kuazi nada es ka kume, es fika la sintadu nkodjedu ku sês fomi, ku odju tudu trakoladu y duedju sima nó di korda. Nton Nho Lobu, ki fomi ka kababa inda, labanta el da dós volta y el pega na ke-l Nholobin mas nobu tudu el fika ta bota pa riba, ta finji ma el kre brinka ku-el y animá-s ês otu tudu. El bota-l pa riba uns kuatu bes y na bes di sinku el bota-l mesmu artu el raganha boka. Minin bem di tonbu la d’artura el kai dentu sê bokona y el e ka spera mas nada, el nguli-l. kel Nholobin ka morrê simé, pamo Deus ten. El fika na barriga-l Nho Lobu, sê pai, ta futu-futu. Kezotu Nholobins fika tudu ku medu ta koko pé, spantadu, odju ragilidu, koladu na kumpanher la nun kantu. Nho Lobu bira ta spiá-s ku gana kumê-s tudu, pamo el perde konpletamenti kontrolu di forsa di sê instintu di kumelaun, di gula. Minis kumesa ta txora, ta grita, ta mixa pé. Nho Lobu abri brasu sês dianti pa es ka ten kabu fuji y el bira el frá-s, ku un surrizinhu di fundu, ta tenta konvenses ma foi un asidenti:
- Nholobins, nhos tene medu papá?! Ka nhos fika ku medu nhos pai!
Ma tudu pa kumê-s!!! Na ke-l gritaria ki minis finka (era un akadirré ki obidu ba Brava unbés) guentis korre pa ba da difé, tudu ta pergunta kunpanheru kuze ki staba ta kontise na ká Nho Lobu ki minis staba ta pupa artu sin. Kantu monti guentis txiga es odja ma staba ta falta un di kes Nholobin, es bira ta pergunta undé ki kel mininu staba, tantu pa Nho Lobu komu pa Nholobins. Minis (Nholobins), ku medu, fra ma era sês pai ki bota-l pa artura el nguli-l. Guentis ruma na Nho Lobu ta ngoda-l:
- Ó Nho Lobu, fazê argun kuza, tenta vumita pa bu fidju sai, inda el sta bibu. Di zimola seja amor di Deus!
Nho Lobu, komu asin el staba ta sinti bem xeiu y se-l vumitaba fomi ta torna daba el, el pára el spiá-s tudu dentu rostu el frá-s:
- Nha guentis e ka mi, ami te djan kre vumita, ma N ka sabe kumodê! Ami N ka prendê vumita.
Guentis fik la na un esforsu, ta korre Nho Lobu mon na barriga, na kabesa, ta mete-l dedu na boka, ma simê ke-l omi ka tevi piedadi di vumita pa kel Nholobin sai dentu de linda ku bida. Y asin fika. Nho Lobu e taun “k’arguen”, taun limária ke-l kume sê propi kodê matxu, na kel Fogu di fartura, ma ki ora ki krizi panha y azágua ka da monti anu sigidu, kabu ta bira pretu sima brêu y un disnaturadu sima Nho Lobu ka ta skodje kuze ke-l ta kume y el ta faze tudu pa el stika se bandoba-l baka.

segunda-feira, outubro 13, 2008

Saudades do Fogo

O verde que a paisagem lá fora encerra, contrasta grandemente com a realidade seca da minha ilhota que muito adoro. Sobre este verde chove com muita frequência, mas sobre o seco daquela ilha negra e pelada muito pouco chove, mesmo no período das chuvas. Dizem - notícias de quem lá esteve recentemente - que ela também está coberta de um verde efémero -pois brevemente desaparece - e que este ano poderá haver fartura nas azáguas. Notícia boa! Contudo, deixa-me um pouco saudoso, de água na boca, cheio de vontade de comer o milho verde, assado, cozido - seja como for! - feijão fresco, verde - bangolon, fabinha berdi, bonjin, baxinha - "balonbolu", enfim... aquela vasta quantidade de hortícolas e frutas de boa qualidade que há com fartura no Fogo quando dá chuva e as pragas não aparecem em desespero para devorar grande parte dos campos.
Dizia eu, o verde contrastante lá fora infunde-me saudades, mas também me conforta no sentido de que sempre que estou a ver para ele, tenho presente o seco, o nu da região donde sou oriundo no Fogo. Portanto, nesta união de contrários, o que me identifica e fascina é o meu verde efémero das azáguas e o seco prepoderante das outras "estações" do ano.
Abro a janela e deparo-me com relva estendida; vejo mais à frente e o rio Mondego lá passa; mais para cima, autêntica floresta com grandes construções entre as muitas árvores que se põem de pé fielmente, parecendo soldados a jurar bandeira. Nada disso me espanta ou me espantou quando cá cheguei! Vi, a priori, que esta realidade não era a minha e soube sempre viver com esta consciência. Mas embora no outro extremo, esta conjuntura toda não me pôs estupefacto: com o preponderante verde, estas muitas pontes a travessar rios, as estradas largas e com alcatrão, os muitos autocarros e automóveis, as muitas pessoas a circular sempre na azáfama do dia-a-dia, as baixas das cidades cheias de lojas e centros comerciais e as mil e uma coisas mais, nada disso me faz regozijar-me tanto quanto o viver na paz, tranquilidade, simplicidade, humildade e pequenez do meu negro e explosivo Djarfogo. É sim uma realidade muito diferente, aqui e pela Europa dentro, mas diferente em todos os sentidos. Por mais que eu conheça países e cidades, por mais que veja riquezas, por mais que isso, por mais que aquilo... apraz-me concordar que nenhuma destas enormidades de países e cidades me identificam tanto quanto o fazem as minhas casinhas e funcos do Fogo, as estradas estreitas que ligam as pequenas povoações, o povo singelo e cheio de morabeza, o "tudo" que lá se tem ou se pode ter e aqui nunca vi, nunca tive nem nunca vou ter.
É certo que os cabo-verdianos emigram na esperança de vida melhor. Mas é caso para perguntar: melhor até que ponto? O cabo-verdiano que viaja começa a queixar-se de estresse, - que nunca tivera em CV - , de muitos problemas de saúde - que nunca sentira em CV -, da falta de amigos - que nunca sentira em CV -, da falta de tempo - que tinha de sobra em CV... e de mais muita coisa que nunca experimentara em CV. É por isso que me queixo agora de saudades, de vontades, de alguma tristeza... É por isso que no meu peito albergo um grito enorme que só soltarei quando voltar a pisar a ilhota que me viu nascer, crescer e tornar-me homem e que, sei muito bem, me aguarda de braços abertos, como uma mãe sempre espera por um filho ausente. Se eu chegar de dia terei o sol escaldante. Porém, se chegar de noite, almejarei que ela faça explodir o vulcão para me dar luz, para me ajudar a gritar e soltar a frustração toda que trago cá dentro a corroer a minha alma e a oprimir as grandes alegrias da minha vivência foguense.

quinta-feira, outubro 02, 2008

Era uma vez Nho Lobu ku Xibinhu

N stivi ta ler un post di nha broda Eliezer undi el ta konta monti stória nkadiadu di Nho Lobu ku Xibinhu. El kordan mimória pamo stórias di Nho Lobu ku Xibinhu e txeu, sin kumo kes di rei ki gerasaun kumo di nôs y mas pa trás ta konxe ben. Ben, keli sta ben ser un stória ki ta mistura rei xei di puder ku es dós kabesa kansadu li. Obrigadu nha bro pa es lenbra ki nho lenbra-m di skrebe es post li. Nho fra ma stória kaba y ma balá nborka, ma nho permitin dizinborka-l pan konta mas un.
Ben, stória di Nho Lobu ta kumesa ku kel diskrisaun tipiku: Nho Lobu e maior kumedor ki ten, golozu dimás y el ta faze tudu pa el kume u maximu ke-l podê y el ta kaba pa faze monti di asnera pa el konsigui intxi barriga ku karkel kuza. Ma Nho Lobu tanbé era burrin y sê stupidez senpri ta daba el pa tortu. Xibinhu, sê subrin, ê kel spertandjaun ki senpri ta sobresaíba ora ke-l tinha ki konfrontaba, na kualker situasaun, ku ke-l bestaun di Nho Lobu.
Nho Lobu da xpidienti pa el ba trabadja na ká rei, pamo trabadju ki staba dispunível era bera kuzinha na ratxa lenha y el podeba sinti txeru di tudu kes kumé sabi ki ta fazeda pa família real y, si guentis disfarsaba, el podê entraba ngatxadu y furta kumé sabi pa el tranka. El izibi ku Xibinhu ma se trabadju era sabi pa kaga, ma el ta sintiba txeru só sabi y ma el ta furtaba di vez en kuandu el ta daba na petu. Un simana dipós Xibinhu ba djobe trabadju na ká rei y es po-l komu xefi di kuzinha. Ben Xibinhu, spertu y abuzadu, perta kontrolu y po guentis ta bizia Nho Lobu pa el ka furtaba mas, ma el, komu el tinha direitus ki poku guentis ki ta trabadjaba la tinha, el ta saíba ku uns kume sabi, ki ta txeraba di lonji y el ta ba kumeba el na barba Nho Lobu, inda más ê ka ta daba el nun padás di nada. Nho Lobu fika go ta sinti so txeru y ta odja Xibinhu ta nhamé kuzas sê dianti, ku agu ta kortal na boka y senpri ke-l ba tenta da kel furtu, guentis ta staba la pertu ta kontrola. Opa, kabu fika-l mau! El kumesa ta ratxa lenha kun raiba disgrasadu ki kes padás fika ta bua ta kai la pra la. Kel matxadu ke-l staba ta uza era spesial pa rei pamo djel tinha txeu tenpu y djel tinha pasadu pa txeu gerasaun di família. Nho Lobu na sê fúria y ku fomi kumesa ta xa matxadu da na pedra, d'abuzu. Ke-l belu dia, el dal na pedra ku tantu forsa ki matxadu kebra. Suma djan fra antis rei gostaba txeu di kel matxadu y justu kela Nho Lobu ta ba kebra! Kabu bira-l pretu, pamo rei, furibundu, rezolvé na mata-l.
- "Porra, ês matxadu dja pasa pa txeu gerasaun, N ten un amor grandi pa el" - rei bira el fra Nho Lobu, kantu el staba ta faze-l justisa.
Rei pensa un bokadin ma el staba mesmu lixadu. El bira el fra guardas pa mata kel ratxador di lenha burru ki tê konsigui kebra-l midjó matxadu kel tinha la. Nho Lobu grita, ku medu ta kokó pé:
- "ka nho matan, N ten un solusaun pa es prublema. Nha subrin ki ta trabadja li ta kozê matxadu."
Rei spial di baxu pa riba el fra-l ma niguén ka ta kozê matxadu, ma el staba ta tenta ganha tenpu pe-l fuji ku kel konbersu sen kabimentu. Ma mesmu asin rei manda txuma Xibinhu y el pergunta-l si el ta kozeba kel matxadu mé. Xibinhu, klaru, à primera, fra ma naun, ma kela era disparati.
Nho Lobu, na sê dizisperu, ka xa-l nen kaba papia y torna ripiti ma era propi sin, ma Xininhu tinha ki konpó kel matxadu, pamo el Nho Lobu dje-l odjaba Xibinhu ta kozê matxadu txeu bés.
Rei nton bira el fra ma ok, ma nton el ta matás tudu dós, dja ki ês staba na trosa ku-el. Xibinhu, spertu sima el era, bira el fra:
- "Ok, N ta kozê matxadu sin, ma keli só si for ku freu di txotxoti Nho Lobu, ten ki ser mesmu dise-l."
Nton rei rezolve go na faze tudu pur tudu pa el odja kel matxadu konpodu. El manda mosus pa pega Nho Lobu pa kortal freu pa da Xibinhu pa kozê kel matxadu. Nho Lobu dja ganhaba algun spasu na es diskusaun tudu y, kantu kel odja kaga na odju, el tranka karreda kabesa baxu. Ma el era gordu dimas y guardas da riba de-l sima tiru pa pega. El korre te ki txiga riba rotxa y la e ka tinha kabu ba mas. Kantu Xibinhu da konta ma guentis ta pegaba el mé y ma ses korta-l freu e ka ta podeba kozê kel matxadu el fadiga. Nton el pensa un bokadin el razolve na da Nho Lobu korda. El grita riju la di lonji:
- " Nhos kudadu ku nha tiu, el ê bon na bua rotxa y sê-l txiga mar nhos ka ta odja-l mas pamo el ta nada dimas."
Nho Lobu obi-l ta fra sin el pensa ku-el mé: -" kreki N ta nada mé!!" El sarta kel rotxa el da la baxu el kai na mar di Fonti Bila. Ma Nho Lobu ta nadaba mofinu y mar di Fonti Bila ê bradu sen manha. Kaseia panha-l, el rola-l na areia y el leba-l baxu. El foga te ke-l morré y sê bakisa da kabu de-l mas un bés. Xibinhu kontinua na ká rei, inda más artu, ku txeu postu, ta izibi pa mundu interu y ta kumé só kuza sabi. Inda Onti N pasa la N atxa-l ta brusga un pratu kabritu ku mandioka, ki staba ta rasendê mantega terra y tanbé ku un garrafon di vinhu manekon, sintadu na un sonbra ki rei manda fazê na kel praia undi Nho Lobu kai ke-l ba morré di bés.